Een journalist van Trouw stelde op 9 augustus 2002 de vraag aan de woordvoerder van de gemeenschap van Jehovah’s Getuigen of er gevallen van seksueel misbruik binnen de gemeenschap bekend zijn. “Het register is maagdelijk wit, want ik heb in Nederland nog nooit van zulk misbruik gehoord”, was het antwoord van de woordvoerder.

Op 29 december 2017 besluit de huidige woordvoerder van Jehovah’s Getuigen in het Nederlands Dagblad het interview met de woorden: “Ons hoofddoel is de organisatie zuiver te houden”. In 2018 gaf deze zelfde woordvoerder in de media te kennen dat het aantal meldingen van seksueel misbruik welke bij stichting Reclaimed Voices bekend zijn ‘wel heel erg hoog is’.

Deze voorvallen vertellen ons dat er nauwelijks inzicht is voor enerzijds het voorkomen van seksueel misbruik en anderzijds het centraal stellen van een slachtoffer. Het lijkt wel of de gemeenschap ervan overtuigd is dat er geen structureel probleem is. Stel je voor: je bent als kind seksueel misbruikt door een medegelovige. Naarmate je ouder wordt ervaar je dat het misbruik je steeds meer parten gaat spelen. Uiteindelijk functioneer je niet meer. Je zoekt hulp. Dit doe je binnen de gemeenschap, omdat dit van je verwacht wordt en omdat je bent opgevoed met het idee dat de ‘oplossing’ binnen de gemeenschap aangeboden wordt, niet daarbuiten.

Erkenning

En nu komt het: De belangrijkste behoefte is erkenning van het misbruik. Sterker nog, dit is het krachtigste medicijn voor goed herstel. Stel je voor dat je de moed hebt verzameld om jouw ervaring te delen met een ouderling, dan pas begint het proces van erkenning. Het meest gewenste scenario is dat jou wordt gevraagd wat je nodig hebt om te helen. Hulp moet vanuit begrip, kennis over de gevolgen van seksueel geweld, empathie en oprechtheid door de gemeenschap aangeboden worden. Gemeenschapsbelangen, reputatieschade en geen kennis hebben van de problematiek zal averechts werken. Niet het slachtoffer, maar de eigen religie centraal stellen is schadelijk en leidt niet tot herstel.

Wat is de praktijk? De invloed van uitspraken van woordvoerders in de media geven een gevoel van ontkenning van het trauma. Het beleid en aanpak biedt slachtoffers geen hulp. Er ontstaat secundaire victimisatie, simpelweg omdat het slachtoffer niet de erkenning krijgt die nodig is om tot herstel over te gaan. De ervaring leert dat het slachtoffer aan ‘eisen’ moet voldoen voordat het probleem door ouderlingen opgepakt gaat worden. Bewijslast is voor hen essentieel. Is deze niet aanwezig, dan wordt het slachtoffer verzocht er niet meer over te praten. Het advies wordt gegeven om de kwestie in Gods handen te leggen. Wat is het gevolg? Er is geen erkenning. Het slachtoffer staat alleen. Terwijl juist alle hulp nodig is.

Toen ik – pas in 2005 – het interview van augustus 2002 in Trouw las knapte er iets in mij. Ik was sinds 1994 aan het strijden om gehoor te vinden voor mijn probleem.  Mijn hart schreeuwde om gehoord en gezien te worden. Ik wilde de misbruiker niet vijf keer per week tegenkomen tijdens bijeenkomsten. Ouderlingen hoorden wat ik zei, maar luisterden niet. Deze ‘wijze’ mannen konden mijn behoeften niet inwilligen. Zij hielden zich aan het van bovenaf opgelegd beleid. Eenzamer dan dit moment heb ik mij nooit meer gevoeld. Alle mogelijke aspecten van erkenning werden niet gegeven. Ik werd moedeloos, depressief en had geen zin meer in leven. Het tweede trauma werd geïntroduceerd, oftewel secundaire victimisatie.

Wat betekent erkenning voor een slachtoffer? Erkenning gaat over empathie, je serieus genomen voelen en het geven van ruimte om het verhaal te delen.  Het slachtoffer wenst dat er goed geluisterd en respectvol wordt omgegaan met het verleden. Erkenning van slachtofferschap betekent expliciet aan het slachtoffer bevestigen dat het leed wat is aangedaan, dit buiten de controle van het slachtoffer plaatsvond en dit nooit had mogen gebeuren. Het geven van erkenning is voor elk slachtoffer anders. Er is niet één aanpak of manier. Keuzevrijheid en autonomie staan in deze verkenningstocht centraal.

Advies aan de leiding van Jehovah’s Getuigen

Als de leiding van Jehovah’s Getuigen werkelijk slachtoffers wil helpen, hoe kunnen ze dit dan doen? Primair moet de gemeenschap zorgen dat een slachtoffer zich gezien en gehoord voelt. Het faciliteren van gesprekken tussen lotgenoten is een middel. Dit is waar iedereen binnen de gemeenschap van op de hoogte gesteld moet worden. Ervaringsdeskundigen kunnen actief worden ingezet om slachtoffers te helpen en om het interne beleid te herzien.

Uit verhalen van slachtoffers komt naar voren dat het voorkomen van geweld in de toekomst een belangrijke reden was om contact op te nemen met Reclaimed Voices. Wanneer er geen maatregelen worden genomen om misbruik in de toekomst te voorkomen geeft dit te kennen dat slachtoffers niet serieus genomen worden.

Hoe kan excuus van de pleger en de leiding van Jehovah’s Getuigen zorgen voor herstel? Als er excuus wordt gemaakt moet het bestaan uit het erkennen van verantwoordelijkheid voor wat er is gebeurd en welke gevolgen dit heeft gehad, het uiten van medeleven en het aanbieden van herstelmaatregelen. Belangrijk is dat het gaat om een oprechte spijtbetuiging, die door handelen zichtbaar wordt. Tot op heden heeft de leiding geen excuus gemaakt voor de misstanden. Sterker nog, ze erkennen niet of nauwelijks dat die er zijn. Plegers van misbruik, wanneer zij hun daden hebben bekend, worden door ouderlingen aangespoord om een brief aan het slachtoffer te schrijven waarin gevraagd wordt om vergeving. Dit staat echter los van het aanbieden van excuus.

Een excuus kan leiden tot vergeving, maar dit hoeft niet. Excuses kunnen zowel publiekelijk aangeboden worden als aan slachtoffers individueel. De paus bijvoorbeeld heeft binnen de Katholieke Kerk publieke verontschuldigingen aangeboden voor haar rol in de misbruikschandalen.  De leiding van Jehovah’s Getuigen kan excuus aanbieden over hun rol van het toedekken van misbruik en het toepassen van schadelijke beleid. Ze kunnen zorgen voor een herdenkingsplek of museum.

Kortom, voor welke uitdaging staat de gemeenschap van Jehovah’s Getuigen?

Dat is erkenning van seksueel misbruik binnen de gemeenschap en erkenning van het verhaal aan individuele slachtoffers door:

1. Slachtoffers een stem te geven door verwijzing naar lotgenotencontact, of te faciliteren en het ontwikkelen van digitaal platform of monument met informatie over onderzoek, hulp en verhalen van slachtoffers.
2. Oprechte spijtbetuiging door publiekelijk excuus aan te bieden.
3. Vormgeven van maatregelen ter preventie, signalering en aanpak van seksueel misbruik.
4. Het samenstellen van een klankbordgroep met o.a. ervaringsdeskundigen met als doel verandering van beleid te realiseren en aanbevelingen uit het rapport van de Universiteit van Utrecht te bespreken.
5. Actief betrekken van professionele hulpverleners en herstelbemiddeling binnen de gemeenschap.
6. Slachtoffers de mogelijkheid geven om in gesprek te gaan met een (senior) vertegenwoordiger van de gemeenschap om hun verhaal te kunnen vertellen en excuus te kunnen ontvangen
7. Financiële tegemoetkoming bijvoorbeeld via bestaande regelingen, zoals Schadefonds Geweldsmisdrijven en algemene compensatie.

Ik kijk met spanning uit naar de aanbevelingen van de onderzoekscommissie van de Universiteit van Utrecht. Ik hoop oprecht dat de adviezen uit het rapport toepasbaar zijn om slachtoffers van seksueel misbruik erkenning te geven wat bijdraagt aan herstel. Ook zie ik uit naar de titel van de eerstvolgende publicatie van De Wachttoren:

“Wij geven het goede voorbeeld: eindelijk erkenning voor slachtoffers van seksueel misbruik!”